Erməni apostol kilsəsinin Ta­vuş yeparxiyasının rəhbəri, arxi­yepiskop Baqrat Qalstanyanın çağırışı ilə baş nazir Nikol Paşin­yanın siyasətinə etiraz edən əhali dünəndən itaətsizlik aksiyasına başlayıb. İrəvanda və digər şəhər­lərdə aksiyaya çıxan əhali əsas küçə və prospektləri bağlayıb. Paytaxtda yerləşən “Qələbə” kör­püsündə, “Azatutyun” prospek­tində, eləcə də Tbilisi şosesində hərəkət dayanıb. 

Polisin yolu açmaq cəhdləri uğursuz­luqla nəticələnib. Bu üzdən, asayiş keşik­çiləri onların tələblərinə məhəl qoymayan etirazçıları saxlamağa məcbur olublar.

Bir qrup aksiya iştirakçısı isə səhər saatlarında Eçmiədzindəki 7 saylı orta məktəbin qarşısında ora gəlişi gözlənilən Nikolu boykot etməyə çalışıb. Ancaq az sonra onlar polis əməkdaşları tərəfindən ərazidən uzaqlaşdırılıblar. Yeri gəlmiş­kən, qeyd edək ki, baş nazir bu il ikinci dəfə həmin məktəbin idman zalında olub.

Maraqlıdır ki, kilsənin dini və inzibati mərkəzinin yerləşdiyi Eçmiədzin şəhə­rində saxlanılan 6 nəfərin üzərindən si­lah-sursat aşkar edilib. Bununla bağlı ölkənin daxili işlər nazirliyi məlumat ya­yıb. Ümumilikdə, dünən qarışıqlıq sal­maq istəyən 50-dən çox şəxs saxlanılıb.

Qeyd edək ki, itaətsizlik aksiyası ilə bağlı çağırış B.Qalstanyan tərəfindən mayın 9-da paytaxtın mərkəzi meydanın­da keçirilən mitinqdə edilib. O, tələbələri mayın 10-dan dərsləri boykot etməyə, rayon və şəhər sakinlərini isə yaşadıq­ları yerlərdə aksiyalar keçirməyə çağı­rıb. Arxiyepiskop etiraf edib ki, baş naziri qanuni yollarla devirməyə gücləri çatmır. Buna görə də itaətsizlik aksiyaları ilə məqsədlərinə nail olmaq istəyirlər: “Er­mənistan parlamentinin müxalifət fraksi­yaları baş nazirin impiçmenti prosesinə başlamağa hazırdır. Amma 20-yə yaxın səs çatışmır”.

Ümumiyyətlə, aksiyalar lokal xarakter daşıyıb. Aksiyalara qatılanların sayının azlığı diqqəti cəlb edib. Buna baxmaya­raq, din xadimi adlanan bu şəxs bazar günü 18:30-da yenidən mitinq keçirəcək­lərini bildirib və xalqa üz tutaraq aksiyada aktiv iştiraka səsləyib.

Baqratın çağırışına səs verənlərin sa­yının az olması Ermənistan cəmiyyətinin revanşistləri dəstəkləmədiyinin göstərici­sidir. Haylar bununla Azərbaycan və Tür­kiyə ilə münasibətləri normallaşdırmaq kursu götürmüş N.Paşinyana dəstək ver­diklərini, müharibələrdən yorulduqlarını, dinc və əmin-amanlıq şəraitində yaşa­maq istədiklərini nümayiş etdirirlər.

Ermənistan–Azərbaycan münasibət­lərinin korlanmasına hər zaman “xüsusi töhfə” verən xaricdəki erməni diasporu isə yenə öz əməllərindən qalmır. Dünən Avstraliya və Yeni Zelandiya erməni ye­parxiyası “Vətən naminə Tavuş” hərə­katını dəstəklədiyini bildirib. Bu barədə yeparxiyanın ofisinin bəyanatında deyilir. Bəyanatda Ermənistan hakimiyyətinin “birtərəfli güzəştləri” (?) pislənilib. Hö­kumətdən “güzəşt siyasətinə son qoy­maq”, Ermənistanın ərazi bütövlüyünü və xalqın milli hüquqlarını müdafiə etmək tələb olunub.

Onu da qeyd edək ki, mayın 12-də Avropanın 11 ölkəsinin 30-a yaxın şəhə­rində “Vətən naminə Tavuş” hərəkatına dəstək nümayişləri keçiriləcək. Bu barə­də hərəkatın yaydığı məlumatda deyilir. Nümayişlər Belçika, Bolqarıstan, Fransa, Kipr, Danimarka, Yunanıstan, Niderland, İsveç, Böyük Britaniya və digər ölkələr­də baş tutacaq. Bu hadisə Ermənistanla Azərbaycan arasında sərhədlərin delimi­tasiyası və demarkasiyası ilə bağlı uğurla başlanmış prosesə təkcə erməni kilsəsi­nin və Qarabağ klanının deyil, diasporun da qarşı çıxdığından xəbər verir. Bu üç qüvvə son proseslərdə xüsusi canfəşan­lıq nümayiş etdirirlər. Əslində, onlar bu­nunla iki ölkə arasında və ümumiyyətlə, bölgədə sülhün yaranmasına qarşı ol­duqlarını aşkar şəkildə ortaya qoyurlar.

Ermənistan mediasında isə “Vətən naminə Tavuş” vətəndaş hərəkatının iç üzünü açan, keçmiş hakimiyyət təmsil­çilərinin qanunsuz əməllərini ifşa edən yazılar dərc edilməkdədir. “Koçaryanın Ermənistanın müstəqilliyinə və təhlükə­sizliyinə qarşı marionetkası” sərlövhəli belə yazıların birində bildirilir ki, Qarabağ klanı, daşnaklar və onların “yemlədiyi” keşişlər – II Qareginin nökərləri ən adi manqurtlardan ibarət cinayətkar dəstə­dir. Qeyd olunur ki, artıq maskalar yırtılıb, kartlar açılıb: “Arxiyepiskop Baqrat Qals­tanyanın “rəhbərlik etdiyi” “Vətən naminə Tavuş” hərəkatını nəzərdə tuturuq. “Rəh­bərlik etdiyi” sözünü dırnaq içərisində yazmağımız təsadüfi deyil. Çünki gözlə­nildiyi kimi, kilsənin xidmətçiləri dağıdıcı qüvvələrin əlində marionetkaya, sözə­baxan, itaətkar alətə çevriliblər. Necə? Bunu izah etməyə çalışacağıq”.

Bildirilir ki, Tavuşdan İrəvana bir din xadiminin başlatdığı teatral yürüş ölkənin ayıq düşüncəli vətəndaşlarına artıq oy­nanılmış oyun kimi göründü: “Bəli, Baq­rat srbazan (yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, “srbazan” erməni apostol kilsəsində tituldur, “müqəddəs, ən müqəddəs” an­lamına gəlir – S.H.) indiki hakimiyyətə qarşı olan əhalinin bir hissəsinin diqqətini çəkdi. Başqa necə? Axı o, Azərbaycana “birtərəfli güzəştlərə”, sərhədlərin delimi­tasiya və demarkasiyasına qarşı çıxıb, ümumiyyətlə, acı reallığı hələ də qəbul edə bilməyənlərin hissləri ilə məharətlə oynayıb. Bəli, bu reallıq, doğrudan da, acıdır, ürəyimizi parçalayır. Amma başı çiynində olanlar bilirlər ki, İrəvanda ha­kimiyyətdə kimin olmasından asılı olma­yaraq, vəziyyəti ən azı yaxın 10-15 ildə dəyişmək mümkün olmayacaq. Paşinyan olmasın, Qriqoryan olsun. Nə dəyişəcək? “Artsax”ı yenidən fəth etməyə gedəkmi? Bizim buna gücümüz çatarmı? Real­lıqda bunu istəyənlərin sayı da o qədər çox deyil. Ən azı, 44 günlük müharibədə mən İrəvanda belələrini görmədim. Sa­dəcə demaqoqluq, yalançı vətənpərvər­lik, bayraq dalğalandırmaq və uca səsli çıxışlar var idi. Amma həmin aksiyaların iştirakçılarından yalnız bir neçəsi hərbi komissarlıqlara gələrək döyüşə gedib. Məğlubiyyətdən sonra onları tapmaq belə mümkün deyil. Hətta, Ermənistan­da mövcud hakimiyyətin tam qayğısına qaldığı “artsaxlılar” da döyüşmək arzusu ilə alışıb-yanmırlar. Əgər onlar istəmir­lərsə, o zaman bunu kim edəcək? Yeni müharibə bizim üçün daha böyük faciəyə çevriləcək. Çünki indi bizim nə 2020-ci ilə qədər olan gücümüz, nə də beynəlxalq dəstəyimiz var”.

Qeyd edilir ki, buna baxmayaraq, cəmiyyətin bir hissəsi Qalstanyana ina­naraq, onun arxasınca getdi. O, tezliklə İrəvanda Paşinyana ultimatumlar ver­məyə, istefasını tələb etməyə başlayan­da hər şey öz yerinə düşdü: “Arxiyepis­kop da, onun arxasında duran qüvvələr də öz eqoist maraqlarını güdürlər. Baqrat Qalstanyan daşnak İşxan Saqatelyanı və keçmiş müdafiə naziri Seyran Ohanyanı öpüb bağrına basanda, ruhaniyə kimin rəhbərlik etdiyi məlum oldu. Ohanyan­la Qalstanyan arasındakı görüş şəxsən mənim üçün soyuq duş idi. Axı, bu həmin Ohanyandır ki, ordunu şəxsi varlanma vasitəsinə çevirib, onu metodik şəkildə məhv edib, talayıb. Ohanyanla gəzib-do­laşan adamın arxasınca getmək ordumu­za, ölkəmizə nifrət etmək deməkdir”.

O da bildirilir ki, Qalstanyan Koçar­yanla görüşə gedəndə, nəhayət, hər şey aydınlaşdı. Bəlli oldu ki, bütün bu teatr tamaşası Ermənistanda hakimiyyəti də­yişmək və Azərbaycanla yeni müharibəni başlamaq arzusunda olan ikinci prezi­dent tərəfindən koordinasiya edilib.

Müəllif Tevos Arşakyan oxucularına üz tutaraq yazır: “İndi siz, əziz oxucular, baş verənlərin bütün mənzərəsini başa düşürsünüz. Qarabağ klanı, daşnaklar və onların şirnikləndirdiyi keşişlər – II Qareginin nökərləri ən adi manqurtlardır, onilliklər ərzində bizim və ölkəmizin he­sabına zənginləşən cinayətkar dəstədir. Onlar hakimiyyətə qayıtmaq, qənimətləri­ni geri almaq arzusundadırlar. Və onların hakimiyyətə əsas namizədi qaniçən Ro­bert Koçaryandır. Mayın 9-da meydanda Baqratın sözlərinə qulaq asanlar o dövrü unudublarmı? Siz yenidən Koçaryan–Sarkisyan dəstəsinin zənginləşmə mən­bəyinə çevrilmək istəyirsiniz? Onların ölkədə necə vəhşiliklər törətdiklərini və bunu necə ört-basdır etdiklərini unutmu­sunuz? Əlbəttə, Paşinyan mələk deyil, amma onu Qarabağ klanından olan qatil­lərlə müqayisə etmək olmaz. Sonda, heç olmasa, özünüqoruma instinktinizi işə sa­lın – əgər sərhədin müəyyənləşdirilməsi prosesi pozularsa, deməli, bizi müharibə gözləyir”.

Göründüyü kimi, Ermənistanda açıq fikirli şəxslər hadisələrin əsl mahiyyətini başa düşür və hayları əvvəlki rejimləri dəstəkləməməyə, yenidən qan tökül­məsinin qarşısını almağa çağırırlar. Ancaq Ermənistanda etirazları təşkil edənləri, onları xaricdən dəstəkləyən­ləri erməni xalqının istəyi və taleyi heç cür maraqlandırmır. Koçaryanın ortaya atdığı keşiş Baqratın davranışlarından bunu aydın görmək olar. Mayın 9-da İrəvan meydanında çıxış edən Baqrat Azərbaycanla razılaşmaların əleyhinə çıxdı, Paşinyanın istefa verməsini tələb etdi. Lakin o, ölkəmizlə münasibətlərə dair alternativ olaraq nə təklif etdiklə­rini, planlarının nədən ibarət olduğunu açıqlamadı. Çünki alternativ planları yoxdur. Onlar üçün əsas və yeganə məqsəd nə yolla olur-olsun, hakimiy­yətə gəlməkdir.

Mövzu üzrə söhbətləşdiyimiz politoloq İlyas Hüseynov bildirdi ki, din xadimi adlanan şəxsin başlatdığı aksiyada siyasi tələblərin irəli sürülmə­si nonsensdir. Onun sözlərinə görə, B.Qalstanyan delimitasiya və demarkasi­ya prosesinə qarşı çıxan, Paşinyan ha­kimiyyətini devirmək istəyən qüvvələrin əlində alətdir. Onun qanuni yolla seçilmiş hökumət başçısının impiçmentinə çağırış etməsi bunu deməyə əsas verir: “Kilsə Hayastanda hər zaman böyük qüvvə olub, eyni zamanda, onun əlində böyük maddi sərvət cəmləşib. Təsadüfi deyil ki, Ermənistanda kilsəni “dövlət içində dövlət” adlandırırlar. Kilsə bu gün haki­miyyətə qarşı çıxır. Xaricdəki erməni di­asporu, daşnaklar, revanşistlər, ayrı-ayrı güc mərkəzləri də bu prosesdə maraqlı­dırlar”.

Politoloq hesab edir ki, impiçment istəyi uğurla nəticələnməyəcək. Çünki parlamentdə çoxluq Paşinyanın tərəfin­dədir: “Paşinyanı mitinqlər yolu ilə də de­virmək müşkül məsələdir. Çünki Nikol özü meydandan gəlmiş adamdır. 2018-ci ildə onun tətbiq etdiyi metodu indi etirazçılar sınaqdan çıxarmağa çalışırlar. Paşinyan İrəvana İcevandan yürüş etmişdi, indi Baqrat da eyni üsulu tətbiq edərək İrəva­na Tavuşdan gəldi. Görünür, müxalifətdə­ki siyasi texnoloqlar bu istiqamətdə analiz apararaq, uğur qazanmaq istəyirlər”.

Siyasi ekspert, həmçinin qeyd etdi ki, polisin sanksiyalaşdırılmamış itaətsizlik aksiyaları zamanı güc tətbiq etməsi, bir sıra şəxsləri saxlaması, qarşıdakı gün­lərdə etirazçıları asayiş keşikçiləri ilə toqquşmaya getməkdən çəkindirəcək amildir.

İ.Hüseynov onu da bildirdi ki, bu, Ha­yastanın daxilində baş verən hadisədir və Ermənistan hökumətinin Azərbaycan­la sülh müqaviləsi imzalamaq, delimita­siya və demarkasiya prosesi aparmaqla bağlı siyasi iradəsinə təsir etməməlidir: “Kəndlər Azərbaycanın nəzarətinə qay­tarılmalıdır. Mayın 10–11-də Almatıda Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri görüşüblər. Sülh müqaviləsinin imzalanması istiqamətində müzakirələr davam edir. Düşünürəm ki, bu proses mümkün qədər tez bir zamanda öz həllini tapacaq”.

Səxavət HƏMİD
“Xalq qəzeti”

Amma indi Şuşada yox, Günbatanda

Armİnfo.am. xəbər portalında verilmiş ( 24 fevral 2024-cü il) “ Rusiya Federasiyası və KTMT ilə əlaqələrin qırılması, eləcə də, Yerevanın Qərbə meyillənməsi Ermənistan üçün məhvedici vəziyyət yarada bilər” adlı materilal işğalçı ölkənin bugünkü reallıqlarının qiymətləndirilməsi baxımından olduqca maraqlıdır. Bu ölkədəki Respublika partiyası idarə heyətinin üzvü, keçmiş deputat Eduard Şarmazanovun öz Facebook səhifəsində baş nazirin “Franse-24” telekanalına verdiyi müsahibə haqqında yazdığı ( yəni müsahibə deyil ki, kimsə fikirləri kontestdən çıxartmış olsun – İ.M.) analitik materiala istinad edən sayt Nikol Paşinyanın düşdüyü durumun acınacaqlı olduğunu bildirib. 

Sayt yazır ki, tarix öz şəxsi həyatında baş verənlərdən dərs ala bilməyənlərə qarşı amansız olur. Şarmazanovun fik­rincə, Nikol Paşinyan həmin müsahibə­də Ermənistanın deyil, Ukraynanın ma­raqlarına xidmət etdiyini boynuna alıb. Siyasətçi soruşur: “Nikol Paşinyan, siz Ermənistanın təhlükəsizlik məsələlərini həll etmisiniz ki, indi Ukraynanın təhlükə­sizliyinin qorunmasına qalxırsınız? Sizin Qərbin və Ukraynanın qarşısında bütün “rəqsləri ifa etməyiniz” azdırmı ki, indi də Kiyevin vəkili kimi çıxış edirsiniz? Deyirsi­niz ki, Ukraynada baş verənlər Alma-Ata Bəyannaməsinin pozulmasıdır və bu, bizi çox narahat edir.

Eduard Şarmazanov öz ölkəsinin dövlət başçısına xatırladır ki, Azərbay­can bizim sərhədlərimizdə və təmas xət­lərimizdə nə etmək istəyirsə, onu da real­laşdırır. Siz isə gedib Avropada Ukrayna üçün ağlayırsınız.

Erməni siyasətçinin baş nazirə daha bir maraqlı sualı var: “Siz kimsiniz? Bay­den, Blinken, Şolts, Ərdoğansınızmı ki, o boyda böyük problemə – Ukrayna məsələ­sinə baş qoşursunuz? Siz Qarabağı Azər­baycanın tərkib hissəsi kimi tanımısınız və soydaşlarınızın oradan köçməsini təmin etmisiniz. Bu dəhşət sizi narahat etməsə də, Ukrayna məsələsi sizi bərk həyəcan­landırır. Söhbət hansı Ukraynadan gedir, siz bilirsinizmi? Söhbət Azərbaycanın dostu və müttəfiqi olan, prezidenti Zelens­ki Qarabağdakı Zəfərə görə İlham Əliyevi təbrik etmiş Ukraynadan gedir, axı. O Uk­raynadan ki, otuz il ərzində daim Qaraba­ğın Azərbaycan ərazisi olduğunu iddia et­mişdir. Gürcüstan rəhbərliyindən nümunə götürün və böyük problemlərə burnunuzu soxmayın”.

Yeri gəlmişkən, Ermənistan Mil­li Məclisinin müxalifətçi fraksiyasından olan deputatı Artur Xaçatryan da fevra­lın 26-da bəyan edib ki, İrəvan rəhbər­liyinin NATO-nun “əlinə oynaması” və KTMT ilə münasibətlərin dondurulması Ermənistanı meydanda tək qoyacaq. Deputat bu fikirlərini Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskinin İrəvana gözlənilən səfəri barədə danışarkən deyib. Müxa­lif siyasətçi Nikol Paşinyanı öz xalqına xəyanətdə ittiham etməkdən də çəkin­məyib: “Mən istisna etmirəm ki, İlham Əliyev, Volodimir Zelenski və Nikol Pa­şinyan Qarabağ məsələsində tamamilə həmrəydirlər”.

Yəni, Nikol Paşinyan təkcə hərdəmxə­yallığı, bu gün dediyini sabah təkzib etmə­si, Şuşada şərab içib yatması, yerli-yersiz rəqsləri ilə deyil, həm də başı girməyən yerə bədənini də dürtmək cəhdləri ilə xalqının da gözündən düşür, dünya ic­timaiyyətinin də. Ermənilər haqlı olaraq ondan soruşurlar: “Sənin Münxendə şad­yanalıqla “İlham Əliyevlə danışdıq, Azər­baycan bizə hücum etməyəcək!”– demə­yinlə, həmin gün axşamüstü Parisdən silah istəməyini necə anlamaq olar?”.

Yazıq Nikol, indi qalıb od ilə su ara­sında. Azərbaycan haqlıdır, Türkiyə güc­lüdür, Rusiya göz yaşlarına daha heç inanmır, ABŞ çox uzaqdadır, Fransa isə məkrli, kələkbaz və kəmfürsət. İndi Er­mənistanı ya Suriyanın gününə düşmək gözləyir, ya da məhv olub getmək. Amma prezidentlər Heydər Əliyev də, İlham Əliyev də son 30 ildə onlara xilas yolunu dəfələrlə göstərmişdilər: “Dağılmış Paris” o xilasa imkan vermədi ki, vermədi. İndi öz cəzalarını çəkməlidirlər və çəkirlər.

İttifaq MİRZƏBƏYLİ

Rusiya İstehlakçı Hüquqlarının Müdafiəsi və İnsan Rifahı Sahəsində Nəzarət üzrə Federal Xidməti (“Rospotrebnadzor”) Ermənistanda istehsal olunan “Cermuk” (“Jermuk”) suyunun idxalının dayandırılması barədə qərar qə­bul edib. Buna səbəb fevralın 12-də Şimali Osetiyanın paytaxtı Vladiqafqaz şəhər sakininin “Cermuk” suyundan içməsi nəticəsində onun qida borusun­da və mədəsində problem yaranıb. Buna görə də əvvəlcə yerli xəstəxanaya göndərilib, sonra xüsusi təyyarə ilə son dərəcə ağır vəziyyətdə Sklifosovski adına Təcili Tibbi Yardım İnstitutuna aparılıb. Lakin təqaüdçünün daxili xə­sarətləri çox ağır olduğundan həyatını xilas etmək mümkün olmayıb.

Araşdırmalar zamanı suyun tər­kibində sirkə olması müəyyənləşib. Buna görə də məhsulun idxalı və ix­racı dayandırılıb. Daxili İşlər Nazirliyi, Prokurorluq və “Rospotrebnadzor”un birgə göstərişinə əsasən, hazırda hakimiyyət “Cermuk” mineral suyunu satışdan çıxarmağa başlayıb. Artıq Şimali Osetiya ərazisində 24 bağla­ma “Cermuk” suyu araşdırma üçün götürülüb, zəruri əməliyyat tədbirləri davam etdirilib. Bu mineral suyu sa­tan sahibkarlara satışı dayandırmaq tövsiyə olunub.

“Rospotrebnadzor”, həmçinin vətəndaşlardan istehsal tarixi 28 de­kabr 2023-cü il olan 0,5 litrlik şüşə qablarda “Cermuk” mineral suyunun satışının qeydə alındığı pərakəndə satış məntəqələri və internet saytla­rı barədə məlumat vermələrini xahiş edib.

Bir sözlə, Rusiya İstehlakçı Hüquqlarının Müdafiəsi və İnsan Ri­fahı Sahəsində Nəzarət üzrə Fede­ral Xidməti əməkdaşları tərəfindən hazırda pərakəndə satış və ictimai iaşə obyektlərində “Cermuk” mineral suyuna nəzarəti gücləndirilib. Vətən­daşların həyat və sağlamlığına zərər dəyməməsi üçün bütün tədbirlər gö­rülüb, mineral suyun 2,5 milyon bu­tulkaya yaxın fərdi partiyalarının satı­şı artıq dayandırılıb.

Erməni mediası isə bununla bağlı Ermənistanın Qida Təhlükəsizliyinə Nəzarət Qurumunun məlumatını ya­yıb. Məlumatda “Cermuk” mineral su­yunun 2001-ci ildən Rusiyaya ixrac edildiyi, həcminin tədricən 350 min litrdən 15 milyon 273 min litrə çatdı­rıldığı, bununla bərabər, idxal edilən hər bir su partiyasının Avrasiya İqti­sadi İttifaqının texniki reqlamentinə uyğun gəldiyi, indiyədək bu mineral sudan zəhərlənmə faktının qeydə alınmadığı da vurğulanıb.

Ermənistanın Qida Təhlükəsizli­yinə Nəzarət Qurumunun iddiasına görə, “Cermuk”un təkcə Rusiyaya yox, ABŞ, Ukrayna, Gürcüstan, Be­larus, Qazaxıstan, Avropa İttifaqı və digər ölkələrə ixracı 23 il ərzin­də 10 dəfə artıb. Adıçəkilən qurum, həmçinin ötən 23 il ərzində ölkədən ixrac edilən mineral sudan indiyə­dək zəhərlənmə faktı qeydə alınma­dığından “Cermuk”un müəyyən su partiyalarının satışının dayandırıl­ması barədə “Rospotrebnadzor”in bu qərarını təəccüblə qarşılandığına diqqət çəkib. Eyni zamanda, sözüge­dən mineral suyun satışının dayan­dırılması ilə bağlı Rusiyanın səlahiy­yətli orqanlarından bildiriş almadığını da qeyd edib.

Xatırladaq ki, Kəlbəcər rayonu­nun işğalı dövründə Ermənistan bu ərazidə yerləşən bütün təbii sərvətlə­ri – faydalı qazıntıları istismar edib, nəinki Kəlbəcərdən, həm də Qaraba­ğın bütün ərazisindən təbii resursla­rın qanunsuz ixracını həyata keçirib. Ermənistan yataqlardan Yuxarı İs­tisu, Aşağı İstisu, Keşdək, Qarasu, Tutqun, Mozçay, Qoturlusu mineral müalicəvi suları müxtəlif ölkələrə sa­tıb.

Mütəxəssislər bildirirlər ki, Rio de Janeyro bəyannaməsinə əsasən, müharibələr ətraf mühitə mənfi təsir göstərməməlidir. Ona görə də ölkələr silahlı münaqişələr zamanı ətraf mü­hiti müdafiə edən beynəlxalq hüquqa hörmətlə yanaşmalıdırlar. Lakin Er­mənistan Qarabağ və Şərqi Zəngə­zuru işğal altında saxladığı dövrdə bu tələbləri yerinə yetirməyib, belə bir ekoloji terror yolu ilə nəinki Azər­baycana, hətta bütün bölgəyə ciddi zərər yetirib.

Bu gün ixraca yönəltdiyi “Cer­muk”u “qaydalara uyğun istehsal” etdiyini israrla bildirən Ermənista­na xatırlatmaq lazımdır ki, hələ 2007-ci ilin martında ABŞ-ın Qida və Dərman İdarəsi (FDA) bu məh­sulda kəskin miqdarda zəhərli arsen maddəsi aşkarlamış və məhsulu geri qaytarmışdı. FDA-nın açıqlamasına görə, insanda xərçəng xəstəliyinə gətirib çıxaran arsen sözügedən mi­neral sularda 500-600 mikroqram səviyyəsindədir ki, bu da 1 litr üçün 10 mikroqram standartını dəfələrlə üstələyir. Ermənistan o vaxt da belə bir dəyərləndirməni danmışdı. “Arzni Mineral Sular” QSC-nin direktoru Ar­men Mkrtçyan “şirkətin məhsulların­da arsen tərkibi Ümumdünya Səhiy­yə Təşkilatı standartlarına tamamilə uyğundur”,–deyə bildirmişdi.

Mütəxəssislər bildirirlər ki, arsen də, sirkə turşusu da insan sağlam­lığına çox zərərli maddələrdir. Sirkə turşusunun orqanizmə nüfuzu dər­hal, arsenin təsiri isə tədricən baş verir, hər ikisi də ölümcüldür. Sirkə turşusundan zəhərlənmə həzm sis­teminə, tənəffüs yollarına ciddi zi­yan vurur, qanda turşuluq miqdarını ölümcül dərəcədə artırır, dəri və göz­lərə yandırıcı təsir göstərir. Kəskin arsen zəhərlənməsinin simptomları isə ürəkbulanma, qusma və ishaldır. Zəhərlənmə böyrəklər, qaraciyər, dəri, ürək-damar və sinir sistemlərini bir neçə gündən bir neçə həftəyədək sıradan çıxarır.

“Cermuk” mineral suyuna zəhərli arsen isə şəlalənin yaxınlığında (cə­nub-şərqində), Arpaçay-Bazarçay vadisində yerləşən “Amuldağ” qızıl yatağından qarışır. Mütəxəssislər onun bağlanması zərurətini dəfələrlə dilə gətirsələr də, yatağın fəaliyyəti nəticəsində ətraf mühit, eləcə də ye­raltı sular arsen və digər zəhərli mad­dələrlə çirklənir.

“Environmental Protection First” (EPF) Koalisiyası bildirib ki, heç bir ekoloji standartlar gözlənilmə­dən Ermənistanda Amuldağ (Amul­sar) yatağının istismarı yeraltı suları zəhərləyir, ağır metal tərkibli mədən tullantıları İstisu (Cermuk) mineral bulaqlarına məhvedici zərər vurur.

Bir neçə il əvvəl ABŞ-ın Dərman və Qidaya Nəzarəti üzrə Federal Agentliyi Ermənistandan gətirilən “Cermuk” mineral suyunun tərkibində ağır metal olan arsenin normadan 50 dəfə çox olduğunu müəyyənləşdir­mişdi. Bundan sonra həmin mineral suyun satışı ABŞ-da, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və bir neçə Avropa ölkə­sində də qadağan edilmişdi.

Onu da qeyd edək ki, Amuldağ (Amulsar) qızıl yatağının istismarı nə­ticəsində formalaşan ağır metal tər­kibli mədən tullantıları Bərgüşad ça­yına axıdılaraq Həkəri çayı vasitəsilə Araz çayını da çirkləndirir. Yataq həm də Arpaçay və Bazarçay arasındakı ərazidə yerləşir. Hər iki çay Azərbay­can ərazisindən keçərək Araz çayına tökülür. Amuldağ (Amulsar) yatağının bu cür istismarı Qafqaz dağları ilə əhatə olunmuş region və onun əha­lisi üçün ciddi təhdiddir.

V.BAYRAMOV