Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev martın 1-də Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 10-cu və Yaşıl Enerji Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 2-ci iclasları zamanı “Euronews” televiziyasına müsahibə verib.

 ShekiMedia.az müsahibəni təqdim edir.

“Euronews”: Xahiş edirik, ilk növbədə, bizə bugünkü tədbirlərin enerji sənayesi üçün əhəmiyyətindən, Cənub Qaz Dəhlizinin uğurlu istismarı və inkişafındakı nailiyyətlər və gələcək addımlar barədə danışasınız.

Prezident İlham Əliyev: Bilirsiniz ki, biz bu layihəyə başlayanda bunun necə olacağına dair çoxlu müxtəlif ideyalar var idi. Nikbin düşünənlər də, bədbin düşünənlər də var idi. Həmçinin elələri də var idi ki, düşünürdülər, biz bunu həyata keçirə bilməyəcəyik. Lakin biz əzmli idik və bilirdik ki, bunu etmək mümkündür. Ancaq bizim geniş beynəlxalq əməkdaşlığa ehtiyacımız var idi. Ona görə də bizə öz maliyyə imkanları ilə dəstək göstərmələri üçün aparıcı beynəlxalq maliyyə institutlarını dəvət edərək, ölkələr arasında, şirkətlər arasında bu əməkdaşlığı qurmağa başladıq. Uzunluğu 3500 kilometr olan kəmər artıq arzu deyil, reallıqdır və o, getdikcə daha çox ölkələri əhatə edir. Çünki bu gün açılış mərasimində dediyim kimi, bizim təbii qazı yeni təyinat nöqtələrinə nəql etməyə imkan verən yeni interkonnektorlarımız var. Bu, həqiqətən də enerji təchizatının, enerji təhlükəsizliyi ilə bağlı məsələlərin coğrafiyasını tamamilə dəyişir. On il bundan əvvəl başladılan təşəbbüsün yaxşı nəticələrini görəndə, əlbəttə ki, insan özünü hər zaman xoşbəxt hiss edir.

“Euronews”: Bu il həm də çox həlledici ildir. COP29 üfüqdədir. Bu bərpaolunan enerji layihələrinin həyata keçirilməsi həqiqətən də Azərbaycanın dayanıqlı enerjinin gələcəyini necə yönləndirdiyini göstərir.

Prezident İlham Əliyev: Bəli, düşünürəm ki, bu, bizim ümumi yaşıl enerji gündəliyimizin və məsuliyyət hissimizin bir hissəsini təşkil edir. Çünki qazıntı yanacağı ilə zəngin ölkələr yaşıl enerjiyə keçiddə ön sıralarda olmalıdır. Biz bunu ənənəvi ehtiyatlarımız çatışmadığına görə etmirik, ona görə edirik ki, neft-qaz satışından əldə etdiyimiz maliyyədən, gəlirlərdən bərpaolunan enerjiyə sərmayə yatırmaq üçün istifadə etməklə töhfə vermək və buna ehtiyacın olduğuna dair ümumi bir anlayış yaratmaq istəyirik. Biz hər il bunu Bakıda görürük. Hər il biz Xəzər dənizinin getdikcə daha da dayazlaşmasının şahidi oluruq. Dəniz kənarında, hətta burada Bakının mərkəzində yaşayan hər kəs bunu görür. Biz iqlim dəyişikliyinin fəsadlarını, təhlükəli fəsadlarını görürük, çaylarımızda su azalır, dağlarımızda qar azalır, Xəzər dənizində suyun səviyyəsi azalır. Əgər biz enerji və əzmlə bu məsələ ilə məşğul olmasaq, hamımız əziyyət çəkəcəyik.

Azərbaycanın bərpaolunan enerji layihələri gündəliyi çox iddialıdır. Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının hesablamalarına əsasən, Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda potensialı 157 giqavat təşkil edir. Biz artıq bu mühüm yolu qət etməyə başlamışıq. Biz ola bilsin ki, 10 ilə ölkədə bərpaolunan enerjidən maksimum dərəcədə istifadə etməyi və daxili bazarda təbii qaz istehlakını azaltmağı planlaşdırırıq.

“Euronews”: Sizin çıxışınızda bir məqam xoşuma gəldi. Siz söylədiniz ki, neft və qaza malik ölkələr günahlandırılmamalıdır. Qazıntı yanacağına sahib olmaq onların günahı deyil. Siz söylədiniz ki, onlar ətraf mühitin mühafizəsi və yaşıl enerjiyə keçid məsələsi ilə necə məşğul olduqlarına görə qiymətləndirilməlidir. Siz həqiqətən də belə hesab edirsiniz, elə deyilmi?

Prezident İlham Əliyev: Bəli, əlbəttə. Bu işdə bir qədər mövzu dəyişilməlidir. Çünki qazıntı yanacağına sahib olan ölkə olmaq sözsüz ki, bizim günahımız deyil. Düşünürəm ki, bu, bizim nailiyyətimizdir ki, biz neft və qaz ehtiyatları olan bir çox ölkənin üzləşdiyi “neft lənətinə” düçar olmamağı bacardıq. Biz nefti inkişafa çevirdik, sərvətin ədalətli paylanmasını təmin etməyə nail olduq. Son 20 ildə biz Azərbaycanda yoxsulluğun səviyyəsini 50 faizdən 5 faizə endirdik. Sizin Bakıda bütün gördükləriniz infrastrukturun tamamilə yeni inkişafı və insanların həyat səviyyəsinin yaxşılaşmasıdır. Əfsuslar olsun, indi deyirlər ki, qazıntı yanacağı təhlükəlidir, mənfidir və günah bu ehtiyata sahib olan ölkələrdədir. Mənim mesajım ondan ibarət idi ki, bizə gördüyümüz işə görə, gəlirlərdən insanların ehtiyaclarını təmin etmək və yaşıl enerji gündəliyinə təkan vermək üçün necə istifadə etdiyimizə görə qiymət verin. Ümidvaram ki, mesajım eşidiləcək.

“Euronews”: Cənab Prezident, Zati-aliləri, bizə vaxt ayırdığınıza görə təşəkkür edirəm.

Bir çox valideynlər uşaqlarının idmanla məşğul olmasını arzu edirlər. Həm sağlamlıq baxımından, həm də gələcəkdə tanınmış idmançı kimi yetişməsi üçün. Lakin bu arzusu yarımçıq qalan valideynlər də var. Sumqayıtda, Tağıyev qəsəbəsində 19 saylı məktəbdə azyaşlının idman zalında məşqçi tərəfindən döyülərək öldürülməsi olayının ölkə gündəmini necə silkələdiyini hamımız gördük. Bu hadisədən sonra idman məşqçiləri ilə bağlı cəmiyyətdə sanki bir inamsızlıq yaranıb.

Bu cür hadisələrin ölkəmizdə idman sahəsinə təsiri ilə bağlı peşəkar kikboksinq üzrə 6 qat dünya çempionu, əməkdar idman ustası Pərviz Abdullayev “Kaspi” qəzetinə müsahibəsində danışıb.

Həmin müsahibəni təqdim edirik:

– Pərviz bəy, tanınmış idmançı olaraq Sumqayıtda yaşanan olay sizə necə təsir etdi?

– Döyüşdə, rinqdə insan içindəki vəhşiliyi üzə çıxarır. Amma döyüşdən sonra biz dostuq. 7 yaşlı uşağın videosuna baxdığım zaman o vəhşilik məndə də üzə çıxdı. Həmin adama bəlkə də hər şey edə bilərdim. Çünki bir uşaqla, tələbə ilə davranış qaydası bu deyil. Uşağa vurmaqla heç nə öyrətmək olmaz. Bu, sadəcə psixoloji problemdir.

– İdmanın adının bu cür məsələlərdə hallanması nə dərəcədə düzgündür?

– Bu hərəkətləri edənlər peşəkar idmançı deyillər. Peşəkar nəticələr qazanmış idmançılar nə vaxtsa dava ediblər? Küçədə kimisə döyüblər? Bu, mümkün deyil. Peşəkar idmançı hər zaman səbirlidir, öz gücünə bələddir. Cəmiyyət də bilir ki, nəticə qazanmış idmançı heç vaxt küçədə dava etmir, əksinə, üzr istəyir. Mən həmişə ehtiyat edirəm, küçədə biri söz deyəndə üzr istəyirəm. Bilirəm ki, vursam həm mənə, həm o şəxsə problem olacaq. Bu gücü Allah verib. O demək deyil ki, küçədə kimisə döyməlisən. Bunu edənlər sadəcə, özünü göstərmək, yaxud nəyisə sübut etmək istəyənlərdir. Səbir etmək lazımdır. 100 peşəkar idmançıdan maksimum 1-i psixoloji problemlidir.

– Sizcə, cəmiyyətin hörmətindən sui-istifadə edən idmançılar varmı? 

– Azərbaycanda idman, idmançı həmişə çox yüksək qiymətləndirilib. Amma idmançılar bəzən onlara göstərilən bu qayğıdan sui-istifadə ediblər. Məsələn, yol polisləri deyir ki, kimi saxlayırsan dünya çempionudur. Bu, Azərbaycan dövlətinin idmana və idmançıya verdiyi qayğıdan sui-istifadədir. Azərbaycanda kimə daş atırsan, dünya çempionudur (gülür).

– Belə sui-istifadə halları ölkədə idmanın gələcəyinə necə təsir edə bilər?

– Bu hadisələr idmanın inkişafına təbii ki, mənfi təsir edir. Məlum hadisədən sonra bir çox valideynlərin idmana güvəni azaldı. Valideynlər düşünür ki, görəsən belə halı bizim uşaqlar da yaşaya bilərmi? Onsuz da cəmiyyətdə belə fikir formalaşıb ki, idmançıdırsa, vəhşidir, özünü idarə edə bilmir. Belə hallar bu tezisi daha da gücləndirir. İdmançı küçədə kimisə döydü, qaziyə yumruq atdı, piyadanı vurdu. Bu xəbərlər normal idmana, idmançıya aid olan fikirləri də dəyişir. Cəmiyyətdə idmançıya qarşı başqa münasibət yaranır. Çempionluq, idmanda yüksəlmək istəyirsənsə, təbii ki, qətiyyətli olmalısan. Rinqdə hücum etməsən döyüşü uda bilməzsən. Mən dalaşqanam. Amma küçədə yox (gülür). Hər idmançının xasiyyəti fərqlidir. Elə idmançı var müdafiədə döyüşür. Mənə görə ən yaxşı müdafiə hücumdur. Hərə idmana bir fikirlə gedir. Mən müdafiə üçün yox, idmançı, məşhur olmaq üçün getmişəm. Məni idmana şöhrət aparıb. Uşaqlar var, çox istedadlıdır. Amma meyli küçəyə, davayadır. O uşaq məhv olur. Fikirləşmir ki, istedad sadəcə işin 20 faizidir, qalanı əziyyətdir.

– Valideynlərə uşaqlarını idmana qoymaqla bağlı hansı məsləhətləri verə bilərsiniz?

– Valideynlər öncə araşdırsınlar. Uşaqlarını apardıqları zalda məşq keçənlər kimlərdir? Oradan hər hansı çempion, tanınmış idmançı çıxıbmı? Və ya zalda kamera var, ya yoxdur? Bunlarla maraqlanmaq lazımdır. 2-3 dəfə məşqi izləməli, müəllimin davranışına baxmalıdırlar. Özünü müdafiə etmək, sağlam həyat yaşamaq üçün olsa da həm məşqçi, həm zal araşdırılmalıdır. Yaxşı idmançıdır, dünya çempionudur deyib də uşağı qoymaq olmaz. Məşqçinin heç öz nəticəsinin olmasına ehtiyac yoxdur. Şəxsi nəticələrinə deyil, tələbələrinə baxmaq lazımdır. Çünki əgər o zaldan normal bir idmançı çıxıbsa, deməli, müəllim doğru işləyir.

– Deyirsiniz ki, müəllimin öz nəticələri önəmli deyil. Amma insanlar düşünür ki, idmançıdırsa, daha yaxşı məşqçidir.

– Yaxşı idmançı yaxşı məşqçi olacaq deyə bir qanun yoxdur. Məsələn, Joze Mourinyo vaxtilə tərcüməçi olub, amma hazırda dünyanın ən yaxşı məşqçilərindəndir. Çox yaxşı məşqçilərimiz var ki, onlar idman karyerasında o qədər uğur qazana bilməyiblər. Mən yaxşı məşqçi ola bilmərəm. Uşaqla yaxşı danışa bilərəm, motivasiya verərəm, çünki bu yolları keçmişəm. Amma yaxşı məşqçi olmağa, uşaqla işləməyə səbir lazımdır. İnsanın uşaqla davranışı, ötürdüyü enerji önəmlidir. Onun qayğısına qalmaq, məşğul olmaq başqa bir şeydir. Bu, xarakterdən irəli gəlir.

– Siz müəyyən müddətdir ki, qardaş Türkiyədə yaşayırsınız. Orada idmançılara münasibətdə hansı fərqlər var?

– Türkiyədə idman dedikdə futbol yada düşür. Kollektiv idmanlara – basketbol, voleybol, futbola daha çox maraq var. Dünya çempionu dediyin zaman sənə əlçatmaz bir insan kimi baxırlar. Dünya çempionluğunun əziyyəti burada başqa cür qiymətləndirilir. Türk cəmiyyətinin gözündə başqa bir pillədəsən. Amma Azərbaycanda dünya çempionu o qədər ucuzlaşdırılıb ki, bəzi insanlar eşidəndə “hə də, dünya çempionusan” deyir.

“Mentol və nanə ətirli siqaretlər vaxtından əvvəl ölüm riskini artırır”.

Bunu Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin şöbə müdiri Tofiq Musayev nazirliyin rəsmi saytına müsahibəsində deyib.

Onunla müsahibəni təqdim edirik:

– Tofiq müəllim, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) statistik məlumatlarına görə, hər il 8 milyondan çox insan tütün tüstüsünün təsiri nəticəsində yaranan xəstəliklərdən həyatını itirir. Siqaretin tərkibindəki maddələrin insan orqanizminə hansı zərəri var?

– Yandırılmış siqaret ətrafa yayılan tüstü mənbəyidir. Siqaret çəkənlər və tütün tüstüsü ilə nəfəs alanlar eyni dərəcədə təhlükəyə məruz qalırlar. Tütün tüstüsü ağciyər xərçənginin əmələ gəlməsinin əsas risk amillərindəndir və ürək-damar xəstəliklərinin inkişafına səbəb olur. Az siqaret çəkmək o demək deyil ki, sağlamlığa zərər dəymir. Elmi cəhətdən sübut edilib ki, tütün tüstüsünün tərkibində 7000-dək kimyəvi maddə mövcuddur, bunlardan 250-si xüsusi təhlükəli zəhərli, 70-i isə xərçəng xəstəliyi yaradan maddələr hesab edilir.

Geniş yayılmış və yanlış düşüncədir ki, qəlyan təhlükəsiz tütünçəkmə üsuludur. Qəlyan çəkdikdə insan orqanizmi xərçəng yaradan çoxsaylı maddə qəbul edir və qanda dəm qazının səviyyəsini son dərəcədə yüksəldir. Qəlyan tüstüsündəki təhlükəli, o cümlədən zəhərli kimyəvi maddələrin olması siqaret çəkən insanlarda olduğu kimi, xəstəliklərin yaranmasına səbəb olur. Mentol və nanə ətirli siqaretlər adi siqaretlər qədər zərərlidir, onlar da ciddi xəstəlik və vaxtından əvvəl ölüm riskini artırır.

– Bəs elektron siqaret və bu kimi yeni məhsullar barədə nə demək olar?

– Qlobal tütün marketinqi yeni məhsulların, o cümlədən elektron siqaret və qızdırılma nəticəsində istehlak edilən (buxarla) tütün məhsullarının təşviqinə çalışır, onları daha təhlükəsiz və tütünçəkmədən imtina vasitələri kimi qələmə verir. Lakin tədqiqatlar bu növ məhsulların təhlükəli olduğunu və sağlamlığa ciddi zərər yetirdiyi halların artmasını qeydə alır. Hazırkı tendensiyalar göstərir ki, bəzən hətta heç vaxt çəkməyənlər belə bu məhsulların istifadəsinə başlayır, sonra asanlıqla siqaret və digər tütün məmulatlarına keçirlər.

– İnsanlar tütün məhsullarının zərərləri haqqında lazımi qədər məlumatlıdırmı? Bu istiqamətdə hansı işlər aparılır?

– Əhalinin tütünə qarşı mübarizə məsələləri üzrə məlumatlandırılması olduqca vacibdir. Ona görə də bu sahədə əhalinin məlumatlılığının artırılması tütün istehlakı normaların dəyişdirilməsi üçün zəruridir.
Maarifləndirmə, məlumatın ötürülməsi, sağlam həyat tərzinin təbliği, tütündən istifadə və tütün tüstüsünün zərərli təsirinə dair əhalinin məlumatlandırılması sağlam həyat tərzinə keçid vasitələrindən biridir. Qeyd etmək istəyirəm ki, əhalinin sağlamlığının qorunması, sağlam həyat tərzinin təbliği, uşaqların və gənclərin sağlam böyüməsi və inkişafı, zərərli vərdişlərə aludəçiliyin qarşısının alınması, tütün məmulatlarının istifadəsinin və tütün tüstüsünün ətraf mühitə ziyanlı təsirlərinin azaldılması istiqamətində müxtəlif Dövlət Proqramları çərçivəsində Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi (İSİM) tərəfindən geniş tədbirlər və fəaliyyətlər görülür. Bu iş sektorlararası əməkdaşlıq prinsipi ilə həyata keçirilir, müasir texnologiyalardan və sosial şəbəkələrdən istifadə etməklə təşkil olunur və ictimaiyyət tərəfindən geniş dəstəklənir.

– Sonda tütün çəkməkdən imtina etmək istəyən oxucularımıza nə tövsiyə edərdiniz?

– Tütündən istifadə güclü asılılıq yaradır. Bilmək vacibdir ki, insanların əksəriyyəti siqaret çəkmir, çəkənlərin çoxu isə bu vərdişdən imtina etmək arzusundadır. Onlar siqaret çəkməni əsasən öz istəyi ilə yox, tütün məmulatlarında mövcud olan nikotindən yaranmış asılılıq səbəbindən edirlər. Bu zərərli vərdişdən imtina etmək istəyənlər ilk növbədə əmin olmalıdırlar ki, tütünçəkmədən xilas olmaq mümkündür və dünyada milyonlarla insan bunu bacarıb.

Tütündən imtina cəhdləri bəzən uğursuz ola bilər, amma mən bu cəhdləri daha inamla təkrarlamağı tövsiyə edirəm. Əsas odur ki, insanın özündə tütündən imtina etmək istəyi olsun və bu vərdişdən qurtulmaq ümidini heç bir halda itirməsin. Tütündən imtina etmiş şəxs nəinki özünü, həm də yaxın və doğmalarını da tütün tüstüsü səbəbindən yaranan təhlükələrdən xilas edir.

Digər vacib məqam: siqaret çəkənlər bilməlidirlər ki, tütündən istifadəni dayandırmaq heç vaxt gec deyil. Tütün çəkməyi tərgitmək mümkündür və bu halların sayı getdikcə artaraq norma halını alır.

Sonda qeyd etmək istəyirəm ki, ÜST-nin Azərbaycan üzrə nümayəndəliyinin dəstəyi ilə Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi tərəfindən 2018-ci ildə əhalinin istifadəsi üçün “Tütündən imtina et” mobil tətbiq hazırlanaraq istifadəyə verilib. Mobil əlavəni istifadə etdikdə gün ərzində çəkilən siqaretlərin orta sayı, onların qiyməti kimi müəyyən məlumatlar daxil edilir. Proqram da öz növbəsində tütünçəkmədən imtina müddətini, qənaət edilən vaxtı və pulu göstərir. Burada nikotindən asılılıq testi, tütünçəkmənin zərərləri haqqında məlumat, bununla əlaqəli yanlış düşüncələr və digər faydalı məlumatlar da mövcuddur.